Bizim ülkemizde toplumsal emniyet sistemi zaman içinde değişikliklere uğrarken maaş hesaplama şekillerinde de farklılıklar oluştu.

Maaşların kaç lira olacağını önceden bilmek kolay değil. Ama maaşı belirleyen parametreleri bilirsek, azca oldukça ne alacağımızı tahmin edebiliyoruz. Maaşı belirlerken uygulanan formül aynı olsa da, kişilerin emek verme şartları, iş yerlerinin durumu, aylık kazançları, emek harcama süreleri, hatta işe ara verip vermemiş olmaları bile maaşı etkiliyor. 

At! Maaş hesaplamada bir değişim ortaya çıktı - Sayfa 2
Dolayısıyla herkese gore ayrı maaşlar çıkıyor. Hatta aynı işyerinde aynı şartlarda çalışmış, ama değişik tarihlerde emekli olmuş kişilerin bile maaşları içinde değişimler olabiliyor.

En kolay şekliyle söylemeye çalışırsak formül şöyleki: Emekli maaşı= Ortalama aylık kazanç X Aylık bağlama oranı

Aylık bağlama oranını ise gün sayısı, doğrusu prim ödediğiniz zaman belirliyor.

Yukarıda söylediğimiz şeklinde üç ayrı formül uygulanıyor.

-1999'A KADAR SÜRE: Aylık bağlama oranı, 25 sene sigortalılık süresi (9.000 gün) için yüzde 76 olarak uygulanıyor. 3.600 gün için ise yüzde 70 olarak alınıyor.

-1999-2008 ARASI: Bu dönemde sistem değiştiriliyor ve 25 sene için nispet yüzde 65'e çekiliyor.

-EKİM 2008 SONRASI: Sosyal güvenliğin bir çatı dibine toplanması ile 25 sene için aylık bağlama payı yüzde 50'ye kadar iniyor

Emeklilik için yaşı beklerken çalışmaya geçinmek prim sayısını artırırken, eğer kazançlar da yüksekten yatıyorsa emekli maaşını artıran bir etkiyle sahip oluyor. Prim günü ile yaş arasındaki fark özellikle 2000 ve 2008 sonrası sigortalı olanlarda daha da açıldı.

BİR ÖRNEKLE ANLATMAYA ÇALIŞALIM

Ahmet bey 21 yaşlarındayken 1988 senesinde ilk defa sigortalı oldu. Ahmet beyin emekli olması için 25 yıllık sigortalılık süresi haricinde 5.450 gün prim ödemesi gerekiyor. Yaş şartı ise 51.

Ahmet bey 5.450 günü 15 yıl emek vererek doldurduğunda yaşı ancak 36 olacak. Dolayısıyla 51 yaşına kadar, 15 yıllık bir süresi daha bulunuyor.

Bu süreyi bekleyerek de geçirebilir. Ama çalışarak geçirirse aylık bağlama oranının artırabileceği şeklinde yüksek kazançla maaşını da yükseltebilecek.

MAAŞ NASIL ARTIRILIR?

Yukarıdaki örnekte anlattığımız mevzuyu birazcık daha açarak, bu aşamada öncelikle emekli maaşının nasıl artacağına bakalım. Emekli maaşını yükselten en önemli faktör sizin aylık prime esas hasılatınız. Yani işyerinde sizin için belirlenen brüt maaş oluyor. Maaşınız ne kadar yüksekse, sizin için yatırılan prim miktarı da o denli artıyor. 

Dolayısıyla birikiminiz yükseliyor ve bu maaşı etkiliyor. Asgari ücretten çalışan birisi ile tavandan maaş alan birisi emekli olduğunda aralarında ciddi maaş farkı oluşuyor.

Prim günlerinizin fazla olması da bir başka etki. Yüksek kazançtan oldukca prim günü maaşı artırıcı tesir ediyor. Düşük maaştan fazlaca prim günü maaşınızın fazla artmasının engelliyor.

EKSİLEN-ARTAN MAAŞ

Emeklilik primi dolduktan sonrasında yaşı bekleyenler için böyle bir tehlike bulunuyor. Yani siz eğer asgari ücretten çalışıyorsanız, ya da maaşınız asgari ücretten gösteriliyorsa, (Biliyorsunuz bazı işverenler bu tür hilelere başvuruyor) çalıştığınız her sene için ileride emekli maaşınızın yükselmesi de önlenmiş oluyor.

Yukarıda emekli maaşınız hesaplanırken ortalama kazancınızın aylık bağlama oranıyla çarpılması formülünden bahsetmiştik. Burada ortalama hasılatınız sizin bu güne kadar yapmış olduğunuz bütün çalışmalarda kazanmış olduğunuz hasılatlar, yani aldığınız maaşlarla belirleniyor.

MEMURUN KATSAYISI VAR

Buraya kadar anlatmaya çalıştığımız sistem daha fazlaca 4A dediğimiz SSK'lıları ilgilendiren sistemdi. Memurların ise maaş hesaplamaları diğerlerine göre farklı yapılıyor. Memurlar için aşama kademe ve ek gösterge benzer biçimde parametreler devreye giriyor. Ek göstergesi yüksek olan memurların dolayısıyla hem emekli ikramiyeleri, bununla birlikte emekli maaşları yüksek oluyor.

Burada bilhassa taban aylığı da miktarı yükselten etkide bulunuyor. Yani memurlar görevde yükselirlerse, hem taban aylıkları, aynı zamanda göstergeleri değişeceğinden, emekli maaşları da artacaktır. Memurların en büyük dezavantajları çalışırken aldıkları maaşların emekli olduklarında ciddi biçimde azalması oluyor. Bu konuda da toplu sözleşme görüşmelerinde muhtelif talepler kritik edilmeye devam ediyor.

3600 EK GÖSTERGE ARTIRACAK

Bugünlerde emekleri devam eden ek gösterge artışı da memurların hem emekli maaşlarını hem de emekli ikramiyelerini artıracak. Mayıs ayında Meclis'e gelmesi beklenen tertip ile emekli maaşlarında 1.400 TL'yi bulan artış olacak. Yine ikramiyelerdeki artış da 50 bin liraya yaklaşacak.

BAĞKUR'LUNUN MAAŞ HESABI

Kendi işini yapanların, kısaca 4B dediğimiz Bağ-Kur'luların da emekli maaşlarının hesaplamaları SSK'lılarınkine benzerlik gösteriyor. Aynı biçimde Bağ-kur'lular içinde 1999 öncesi sonrası ve 2008 reformundan sonraki devre olmak üzere üç ayrı hesaplama şekli bulunuyor. 

2008'e kadar Bağ-Kur'lular basamak sistemine bakılırsa prim ödüyorlardı. 1'den 24'e kadar belirlenen basamaklara nazaran primlerinin miktarı da değişiyordu. 2008'de bütün kurumların tek çatı altında (Sosyal Güvenlik Kurumu) birleşmesiyle asgari ücret ile asgari ücretin 7.5 katı arasında bir kazanç belirlemeye başladılar.

Dolayısıyla Bağ-Kur'luların daha ilkin ödedikleri basamak, emekli maaşını ciddi şekilde etkiliyor. Özellikle 1999 öncesi aylık bağlama oranlarının yüksek olması, buradaki yüksek kazançla birleşince emekli maaşını da artırıyor.